Hemodialyse
Hemodialyse is de ‘klassieke’ vorm van dialyse. Het bloed wordt meerdere malen per week door een dialysemachine gepompt waaraan een kunstnier bevestigd is, die afvalstoffen en overtollig vocht verwijdert. Een kunstnier bestaat uit een groot aantal kunststof membranen in de vorm van een dun buisje (capillair). In deze dunne buisjes zitten piepkleine gaatjes, die doorlaatbaar zijn voor kleine stoffen, en niet doorlaatbaar zijn voor grotere stoffen, vandaar de term “semipermeabel” (half doorlaatbaar). Door deze capillairen stroomt het bloed. Deze capillairen worden omspoeld door dialysevloeistof (een oplossing van zouten waarvan de samenstelling lijkt op die van bloedplasma). Afvalstoffen bewegen door het membraan vanuit het bloed naar de andere kant en komen dan terecht in de dialysevloeistof. Deze dialysevloeistof verdwijnt met de afvalstoffen in het riool. Het gereinigde bloed wordt weer teruggegeven aan de persoon die de dialysebehandeling ondergaat. Eiwitten en bloedcellen zijn te groot voor de gaatjes in de capillairen en worden tegengehouden. Tijdens een behandeling van vier uur stroomt er 40 à 60 liter bloed door de kunstnier. Het bloed stroomt dus meerdere keren door de kunstnier (een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed). Tijdens de behandeling zit er ongeveer 200 ml bloed buiten het lichaam in de dialysemachine.
Peritoneale Dialyse
Peritoneum is een ander woord voor buikvlies en peritoneale dialyse wordt daarom ook wel buik(vlies)dialyse genoemd. Het buikvlies bedekt de gehele buikholte en de belangrijkste organen. De grootte van dit vlies bedraagt ongeveer twee vierkante meter. Het buikvlies is een dun membraan en geschikt voor dialyse omdat het een natuurlijke scheiding vormt tussen het bloed en de dialysevloeistof (spoelvloeistof). Deze vorm van dialyse verwijdert ook de afvalstoffen en het vocht uit het bloed. Hoe werkt peritoneale dialyse? Er wordt spoelvloeistof in de buikholte gebracht via een katheter. In deze spoelvloeistof zit onder andere glucose. Glucose heeft als eigenschap dat het vocht aanzuigt (osmotische werking). De spoelvloeistof blijft een aantal uren in de buikholte tussen spierweefsel en het buikvlies in. Zo ontstaat er een uitwisseling tussen de spoelvloeistof en het bloed. Door de aanzuigende werking van de glucose wordt er vocht vanuit het bloed door het buikvlies heen in de spoelvloeistof opgenomen. Met deze vloeistof komen allerlei afvalstoffen uit het bloed mee, zoals zouten, zuren en afbraakproducten van eiwitten. Als de spoelvloeistof verzadigd is, wordt deze vervangen door nieuwe spoelvloeistof. Er zijn twee vormen van PD: continue ambulante peritoneale dialyse (CAPD) en automatische peritoneale dialyse (APD). Bij CAPD wordt 4x per dag met de hand spoelvloeistof vanuit een zak via een katheter in de buik gebracht. Bij APD wordt gedurende de nacht door middel van een machine meerdere keren spoelvloeistof in de buik gebracht.
Niertransplantatie
Bij een niertransplantatie plaatst een chirurg een donornier in het lichaam. Dat is een nier van een overledene of van een levende donor. Bij een niertransplantatie wordt een donornier in de linker- of rechterkant van de onderbuik geplaatst. De bloedvaten en urineleider van de donornier worden aangesloten op de bloedvaten en urineleider van de ontvanger. De eigen nieren van degene die de nier ontvangt, blijven meestal gewoon in het lichaam zitten. Ze worden alleen verwijderd als de zieke nieren bloedingen of infecties veroorzaken, te groot zijn of een tumor bevatten. Als het nodig is een nier te verwijderen dan gebeurt dat meestal in een fase voor een niertransplantatie.
Levende donatie
In Nederland worden jaarlijks ongeveer 450 transplantaties uitgevoerd met een nier van een levende donor. De donor kan familie zijn van de patiënt, maar ook partners, vrienden, collegae, buren enz. kunnen een nier doneren. Wanneer de donor en de patiënt beiden geschikt zijn voor een transplantatie, maar deze transplantatie in de praktijk niet mogelijk blijkt omdat de bloedgroep niet passend is of de ontvanger antistoffen heeft tegen de donor, kan dit koppel worden aangemeld voor het zogenaamde cross-overprogramma. Levende donorniertransplantaties kunnen uitgevoerd worden bij patiënten die al een vorm van dialysebehandeling ondergaan, maar ook bij patiënten die nog in de predialyse fase zijn. Medisch gezien heeft transplantatie in de predialyse fase de voorkeur maar dit is niet voor iedere patiënt haalbaar of mogelijk. Een nier van een levende donor werkt beter en langer dan de nier van een overledene. Artsen kunnen onder de beste omstandigheden een nier bij de donor verwijderen en hem direct bij de ontvanger transplanteren. Hoe meer het nierweefsel van de donor op het nierweefsel van de ontvanger lijkt, des te groter is de kans van slagen van de transplantatie. Daarom wordt bij een levende donorniertransplantatie vaak een nier van een familielid getransplanteerd.
Postmortale niertransplantatie
Voor een postmortale niertransplantatie staat de ontvanger op de wachtlijst van Eurotransplant. De gemiddelde wachttijd voor een transplantatienier is ongeveer 4,5 jaar. Ruim 900 patiënten in Nederland wachten op een postmortale donornier. Tijdens deze wachttijd zal de patiënt moeten dialyseren. Na een transplantatie moet de patiënt rekening houden met het slikken van medicijnen voor de rest van tijd dat de donornier functioneert. Deze medicijnen, immuunsuppressiva genoemd, zijn nodig om afstotingsverschijnselen te voorkomen. Meer informatie over deze medicatie wordt gegeven in het transplantatiecentrum.
De Katheter
Als iemand met spoed moet gaan dialyseren, en er nog geen shunt of catheter voor peritoneale dialyse is aangelegd, kan gekozen wroden voor hemodialyse via een “centrale lijn”. Dit is een dun plastic slangetje, dat wordt ingebracht in een halsader (vena jugularis) of liesader (vena femoralis). Zo’n catheter kan dagen tot soms maanden gebruikt worden. Er zijn ook dialysecatheters beschikbaar die voor blijvend gebruik bedoeld zijn (permanente catheters). Deze gaan via een tunnel onder de huid de ader in, zodat er minder kans is op infectie.